مخراجکاری یا مرصع کاری از مراحل مهم و حساس ساخت و طراحی جواهرات است که نیازمند مهارت، دقت، صبر و حوصله است. در این مرحله سنگ، الماس و به طور کلی گوهر مورد نظر، بر روی زیورآلات و لوازم مختلف قرار می‌گیرد. مخراجکاری علاوه بر افزودن زیبایی و درخشش چندین برابر به محصول، ایمن ماندن گوهر قیمتی را نیز تأمین می‌کند.
انواع پایه‌های مخراجکاری
طراحان و سازندگان زیورآلات با روش‌های متفاوتی بسته به چگونگی برش و زاویه‌ی انواع سنگ قیمتی بر روی اشیا قیمتی، مخراجکاری می‌کنند.
تنظیم چنگه‌ای/ Prong Setting
در روش تنظیم چنگه‌ای از مقدار کمی فلز استفاده می‌شود. به دلیل نمایش قسمت عمده‌ای از سنگ قمیتی در مکانی امن، محبوب‌ترین، ساده‌ترین و ارزان‌ترین شیوه‌ی مخراجکاری است. در این روش گوهر به شکلی قرار گرفته که با تابش نور، حداکثر درخشش را دارد. از این سبک مرصع کاری بیشتر در حلقه‌های نامزدی و ازدواج استفاده می‌شود.
تنظیم چنگه‌ای غالبا با 3 تا 6 شاخک، با فاصله، اندازه و شکل یکسان قرار گرفته‌اند. همچنین بسته به ظاهر و برش سنگ در اشکال و اندازه‌های مختلف طراحی می‌شوند. اشکال معمول برای برش سنگ شامل، گرد، زمرد، براق، پرنسس و بیضی هستند.
تنظیم دیواره‌ای یا حفره‌ای/ Bezel Setting
تنظیم دیواره‌ای قدیمی‌ترین روش مخراجکاری است. در این روش یک نوار فلزی لحیم شده‌ی نازک دور گوهر قرار می‌گیرد. با تعادل بالا، تمامی زوایای سنگ را می‌پوشاند. به دلیل شیوه‌ی قرار گرفتن نوار فلزی در اطراف سنگ قیمتی، لبه‌های آن را در برابر خراش و سایش ایمن می‌کند.
تنظیم دیواره‌ای در صورتی که فقط دو یا چند قسمت سنگ قیمتی را بپوشاند با عنوان نیم لبه یا نیم حاشیه شناخته می‌شود.
از این سبک در همه‌ی سنگ‌های قیمتی و انواع جواهر از جمله گوشواره، دستبند و انگشتر استفاده می‌شود. این نوع مخراجکاری برای جواهرات مردانه بسیار مناسب است.
تنظیم پایه کانالی/ Channel Setting
در تنظیم پایه کانالی، سنگ‌ها در کنار هم در دو مسیر موازی بر روی دیواره‌ی فلزی قرار می‌گیرد. به دلیل عدم نمایش فلز بین سنگ‌ها، در صورت تابش نور درخشش بالایی دارد. تنظیم پایه کانالی نسبت به دیگر روش‌ها بیشترین ایمنی را برای گوهر قیمتی فراهم می‌کند. زیرا هیچ یک از لبه‌ها در معرض خراش، ضربات سخت و سایش نیست.
از این روش برای الماس‌هایی با برشش‌های متنوع نظیر گرد، پرنسس، زمرد، بیضی، مربع و باگت استفاده می‌شود. تنظیم پایه کانالی از انواع مخراجکاری است که برای اغلب جواهرات به خصوص دستبندها مناسب است.
پایه سنگفرشی/ Pave Setting
در روش پایه سنگفرشی سنگ‌ها با الگوی لانه زنبوری روی سطح جواهرات نزدیک به یکدیگر قرار گرفته‌اند. در این روش سطح جواهرات با الماس‌های ریز پوشانده شده است. این الماس‌ها در سوراخ‌های کوچکی با اندازه‌ی یکسان قرار می‌گیرند. استفاده از چندین سنگ در این سبک مخراجکاری و همچنین نحوه‌ی برش سنگ‌ها، جواهرات را بزرگتر از اندازه‌ی واقعی نشان می‌دهد.
استفاده از الماس و طلای سفید در تنظیم سنگفرش بهترین و مناسب‌ترین نتیجه را ارائه می‌دهد.
پایه تراز/ Flush / Burnish Setting
تنظیم پایه تراز که با عنوان تنظیم لعاب نیز شناخته می‌شود از انواع مخراجکاری است که در سال‌های اخیر برای تنظیم مهره استفاده می‌شود. در این روش سنگ‌ها در سوراخ‌هایی که روی سطح جواهر حفر شده‌اند قرار می‌گیرند. قطر و عمق حفره باید یکسان و یا کوچکتر از قطر گوهر باشد.
پس از قرار گرفتن سنگ در حفره سختی آن اندازه گیری می‌شود که سازنده مطمئن شود حرکتی در سنگ وجود ندارد و ایمنی جواهر را تأیید کند.
تنظیم پایه مهره/ Bead Setting
تنظیم مهره در اواخر دهه 1800 تا اوایل 1900 در جواهر گرجی، ویکتوریا، ادواردین و آرت دکو سطح محبوبیت بالایی داشت. سپس به مدت 90 سال سطح محبوبیت آن به شکل شگفت انگیزی کاهش یافت. در حال حاضر این روش قدرتمندتر از قبل بازگشته و در احیای مهره‌ها در بخش‌های مختلف بازار ،طلا و جواهر، دیده می‌شود.
در تنظیم پایه مهره، پایه‌ی نگین با پایه فلزی هم سطح است و فقط قسمت بالایی نگین دیده می‌شود.
ابزالات لازم برای مخراج کاری
مخراج کاری، فنی است که لازمه‌ی آن ظریف کاری است و فرد برای موفقیت در آن باید مهارت‌های لازم را داشته باشد. انجام این کار نیازمند فردی ماهر، دقیق، صبور، خلاق و قابل است. در غیر این صورت نتیجه‌ی کارهای او غیر حرفه‌ای خواهد بود.
تعدادی از ابزالات لازم برای یک مخراج کار حرفه‌ای:
قلم انگا، قلم دست، چاپله، فیسقول، مثقل، انواع مته (گرد، ستاره، گلدونی، دلری، دیسکی، شیپوری، کونیک، پاملخی)، لاستیک نرمی و زبری، دیسک الماسه، لاستیک کله قندی، سنگ مات، انواع فرچه (سیمی، مویی)، پوست یک قرنی، پوست استوانه ایی، نطع، فرچه نطع، گوله غلطان، چنگ غلطان، فرز، سرفرز، سه نظام دستی، دم باریک، دم پهن دم مفتول و … است.
تاریخچه‌ی مخراج کاری در ایران
آثار باقی مانده از دوره‌های پیشین نشان دهنده‌ی قدمت طولانی مخراج کاری در صنایع ایران است. جام‌ها، کاسه‌ها و زیورآلات باقی مانده از دوره‌های هخامنشی، ساسانی، اشکانی و دیگر دوره‌های تاریخی ایران نشان دهنده‌ی تبحر و مهارت هنرمندان ایرانی است. در دوره‌های اخیر از مرصع کاری بیشتر در ساخت زیورآلات استفاده می‌شود.
جمع‌بندی
کشف سنگ‌ها و گوهرهای با ارزش در دوره‌های مختلف هنرها و تخصص‌های زیادی را به وجود آورده است. یکی از این هنرها مخراج کاری است که در انگلیسی به آن Stone Setting گفته می‌شود. این هنرها زیبایی این سنگ‌های قیمتی را چندین برابر می‌کند.
-
گوشواره جواهردوزی “اشک نقره ای”
1,200,000 تومان -
گوشواره نقره “دلیار”
3,600,000 تومان -
گردنبند نقره زنانه “دل تک”
2,800,000 تومان
